Q-koorts

In het kort

Q-koorts is een infectieziekte die van dier op mens overgebracht kan worden. De ziekte wordt veroorzaakt door een infectie met Coxiella burnetii, een intracellulair groeiende bacterie.

Q-koorts komt in bijna heel de wereld voor, behalve Nieuw-Zeeland. Doorgaans wordt deze via de lucht van dieren op mensen overgedragen. Maar ook de consumptie van rauwe melk producten en contact met dierlijke kadavers kan leiden tot Q-koorts.

De meest gebruikelijke symptomen zijn longontsteking, hoofdpijn, koorts en koude rillingen. Sommige mensen ontwikkelen later het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS) of chronische Q-koorts, een variant die dodelijk kan zijn.

Uitstekende informatie over Q-koorts, mogelijke ziektebeelden en behandelingen vindt u op de website van de patiëntenvereniging stichting Q-uestion en bij Q-Support, een organisatie gericht op advies, begeleiding en onderzoek voor Q-koortspatiënten. Bij het RIVM is de meest recente informatie van de overheid te vinden.

Foto van iemand die geiten voert

Belang van diagnose

Het diagnosticeren van een besmetting met de bacterie Coxiella burnetii is in veel situaties erg belangrijk:

in de acute en chronische fase, om tijdig met de juiste antibiotica te behandelen
bij patiënten met chronische vermoeidheid, om te bepalen of Q koorts een mogelijke oorzaak kan zijn
voorafgaand aan vaccinatie met Q-vax. Deze toepassing is vooral relevant in Australie, het enige land dat vaccineert tegen Q-koorts.

Nederland neemt een unieke plaats in binnen de wereld met tienduizenden besmettingen in een korte tijd in een klein land. Er is nog weinig bekend over het effect van een besmetting met Q-koorts bij mensen die weinig of geen klachten hebben gehad. Meer onderzoek is daarom van belang. Innatoss doet daar aan mee.

Olde Loohuis, huisarts in Herpen tijdens epidemie

“Ik maak me grote zorgen over de chronische variant van Q-koorts. Die is immers uitermate ernstig en kan zelfs dodelijk zijn. Vooral in Brabant zijn nog veel gevallen onontdekt. Het is dan ook fijn om te zien dat juist in deze regio de handen ineen worden geslagen om betere diagnostiek te ontwikkelen en toe te passen. Met de nieuwe cellulaire tests lijken we beter te kunnen ontdekken of iemand drager is van de Q-koorts bacterie en dus mogelijk risico loopt op manifestatie van de ziekte.”

Q-koorts testen

Het lichaam reageert op de aanwezigheid van een lichaamsvreemde ziekteverwekker. Deze reactie verschilt van persoon tot persoon. Afhankelijk van het individu worden verschillende antistoffen gemaakt en wordt het cellulaire immuunsysteem geactiveerd. Zowel de antistoffen als de cellulaire reactie kunnen gebruikt worden voor diagnostiek.

T-celtest (Q-detect™)

Innatoss Laboratories heeft in 2014 een unieke test voor Q-koorts gelanceerd onder de naam Q-detect™. Deze test kan infecties jaren na blootstelling nog constateren, zelfs als antistoffen weer weg zijn gezakt. Voor Coxiella burnetii, de Q-koortsbacterie, is Q-detect™ de enige T-celtest voor Q-koorts die wereldwijd beschikbaar is. Deze test werkt door een hele specifieke cellulaire reactie te meten. In het bloed bevinden zich witte bloedcellen die informatie over infecties opslaan. Bij herhaalde infectie met dezelfde bacterie herkennen deze T-geheugencellen de indringer en wordt de immuunrespons versneld. Daarbij wordt het eiwit interferon-γ (IFNγ) geproduceerd.

De test is momenteel vooral beschikbaar voor onderzoek. Als u interesse heeft in onze onderzoeken, klik dan hieronder door naar onze pagina over Q-detect™.

Lees meer over Q-detect™

Antistoffen test

De antistoffen tegen de Coxiella bacterie bieden ook een belangrijke ondersteuning voor de diagnose Q-koorts. Met name in de acute fase en voor chronische Q-koorts zijn antistof-testen van belang.

Bij Innatoss Laboratories boden we tot 2023 geen antistoffentest aan voor Q-koorts. Die werden meestal door het Jeroen Bosch Ziekenhuis uitgevoerd. In 2024 zal de Coxiella IFA op grote schaal uitgevoerd gaan worden in het kader van het Q-screen project van Q-support. Individuele aanvragen worden (nog) niet in behandeling genomen.

Welke type antistoftesten zijn er?

ImmunoFluorescence Assay (IFA): Dit is de meest gevoelige antistoftest voor Q-koorts. Dit is dan ook de huidige standaard in Nederland. De IFA die via de huisarts wordt aangevraagd, wordt met name uitgevoerd door het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ‘s-Hertogenbosch.
Enzyme-Linked Immuno Sorbent Assay (ELISA): De gevoeligheid van deze test is op de langere termijn niet goed. Een Nederlandse studie (Slot et al., 2014) laat zien dat na 2 tot 3 jaar al 67 % van de mensen die Q-koorts doorgemaakt hebben niet meer op te sporen zijn.
De Complement Fixatie Test (CFT): Dit is een ongevoelige test, die vrijwel niet wordt toegepast in Nederland.

Hoe werkt de antistoffentest voor Q-koorts?

Bij het meten van antistoffen worden de benamingen “Fase I” en “Fase II” gebruikt. Dit heeft niets te maken met de tijd waarin de antistoffen opkomen, maar met de antigenen die herkend worden.

De “Fase I” antistoffen zijn gericht tegen lipopolysacchariden (LPS) aan de buitenkant van de bacterie.

”Fase II antistoffen” herkennen een andere vorm van de bacterie. Deze antistoffen worden vrij snel na de besmetting gevormd. Fase II antistoffen zijn dus als eerste meetbaar. Daarin is weer onderscheid te maken in IgM en IgG antistoffen, waarvan IgM als eerste ontstaat.

Na een geklaarde infectie zullen er nog een lange tijd Fase II IgG antistoffen gevormd worden. Als de bacterie helemaal verwijderd is zullen deze langzaam maar zeker verdwijnen. Bij een persisterende infectie blijft het lichaam antistoffen maken tegen de bacterie. Hoge concentraties van Fase I IgG antistoffen worden daarom als kenmerkend gezien voor een actieve infectie. Antistoftesten kunnen echter geen verschil maken tussen een actieve of gepasseerde infectie.

Directe detectie

Naast Q-detect en antistoffen kan in sommige gevallen ook directe detectie van de Coxiella bacterie gedaan worden. Dit is hard bewijs van een actieve infectie. Dit gebeurt met de PCR test. De PCR bepaling op slijm uit de luchtwegen heeft alleen toegevoegde waarde in het zeer acute stadium van de ziekte, bij een ziekteduur van minder dan 3 weken. Op dat moment kan de serologie (antistoftest) kan dan nog negatief zijn. Daarnaast kan een PCR bepaling op bloedplasma of weefsel zinvol zijn voor het aantonen van chronische Q-koorts.