Q-koorts testen

Het lichaam reageert op de aanwezigheid van een lichaamsvreemde ziekteverwekker. Deze reactie verschilt van persoon tot persoon. Afhankelijk van het individu worden verschillende antistoffen gemaakt en wordt het cellulaire immuunsysteem geactiveerd. Zowel de antistoffen als de cellulaire reactie kunnen gebruikt worden voor diagnostiek.

Q-detect, de innovatieve Q-koorts test

Innatoss Laboratories heeft in 2014 een nieuwe, unieke test voor Q-koorts gelanceerd: Q-detect™. Dit is de eerste cellulaire test voor Coxiella burnetii, gebaseerd op de reactie van T-cellen in het bloed.

Q-detect kan infecties jaren na blootstelling nog constateren, zelfs als antistoffen weer weg zijn gezakt. Daarmee is Q-detect de enige test die gevoelig genoeg is om het grootste deel van de mensen terug te vinden die besmet zijn geraakt tijdens de Nederlandse Q-koortsepidemie.

Q-detect is:

• de eerste Q-koortstest op basis van cellulaire immuunrespons
• unieke gevoeligheid lang na de besmetting
• uitgevonden op en gepatenteerd door Radboudumc
• gevalideerd in studies met meer dan 3.200 vrijwilligers
• CE gecertificeerd

In de Q-Herpen-II studie van februari 2014 is Q-detect gebruikt naast de huidige standaard voor serologie, de IFA test. Het vergelijk tussen de IFA test en Q-detect toonde duidelijk de meerwaarde van Q-detect aan:

Q-detect vindt 80% meer geïnfecteerde mensen dan de huidige standaard test (IFA test).

Het grote verschil is waarschijnlijk te verklaren doordat Q-detect ook een hoge gevoeligheid heeft bij een lange verstreken periode na infectie. De IFA test meet antistoffen die 5-7 jaar na de epidemie deels weggezakt zijn.

In een publicatie van Sanquin onderbouwd het wegzakken van de antistoffen: over de ELISA-test voor Q-koortsen wordt gesproken over 62,5% afname in de positieve gevallen over een periode van 3 jaar. Daarmee is de ELISA ongeschikt voor Q-koorts diagnose jaren na infectie.

Langere tijd na de infectie (meer dan 5 jaar) is Q-detect dus duidelijk de meest gevoelige test:

• Sensitiviteit van 94%
• Specificiteit van minimaal 92%

Uitgangspunten van de meest gevoelige Q-koortstest

Q-detect is een in-vitro test die de reactie van bloedcellen op de Coxiella burnetii bacterie meet. In het bloed bevinden zich witte bloedcellen die informatie over infecties opslaan. Bij herhaalde infectie met dezelfde bacterie herkennen deze T-geheugencellen de indringer en wordt de immuunrespons versnelt. Daarbij wordt het eiwit interferon-γ (IFNγ) geproduceerd.

Door afgenomen bloed in aanraking te brengen met de afgedode bacteriën wordt deze reactie in het lab opgewekt. Daarbij wordt de productie van IFNγ gebruikt als een maat voor de herkenning van de bacterie door de bloedcellen. IFNγ wordt gemeten met een zeer gevoelige assay geproduceerd door Innatoss Laboratories. Deze assay geeft een gedetailleerde uitslag over de mate van reactie op de Q-koorts bacterie. Zo wordt een doorgemaakte infectie aangetoond en kunnen we iets zeggen over de heftigheid van de reactie.

Voor het uitvoeren van Q-detect moeten de bloedcellen leven. Daarom is snel vervoer van het monster naar het lab van Innatoss nodig. Daarvoor wordt een koerier ingeschakeld. De gevoelige test is te bestellen in de webshop.

Antistoffen

Naast de cellulaire reactie vormen de antistoffen tegen Coxiella ook een belangrijke ondersteuning voor de diagnose. Met name in de acute fase en voor chronische Q-koorts zijn antistof-testen van belang.

Bij het meten van antistoffen worden de benamingen “Fase I” en “Fase II” gebruikt. Dit heeft niets te maken met de tijd waarin de antistoffen opkomen, maar met de antigenen die herkend worden. De “Fase I” antistoffen͟ zijn gericht tegen lipopolysacchariden (LPS) aan de buitenkant van de bacterie.

”Fase II antistoffen” herkennen een andere vorm van de bacterie. Deze antistoffen worden vrij snel na de besmetting gevormd. Fase II antistoffen zijn dus als eerste meetbaar. Daarin is weer onderscheid te maken in IgM en IgG antistoffen, waarvan IgM als eerste ontstaat.

Na een geklaarde infectie zullen er nog een lange tijd Fase II IgG antistoffen gevormd worden. Als de bacterie helemaal verwijderd is zullen deze langzaam maar zeker verdwijnen. Bij een persisterende infectie blijft het lichaam antistoffen maken tegen de bacterie. Hoge titers van Fase I IgG antistoffen wroden daarom als kenmerkend gezien voor een actieve infectie. Antistoftesten kunnen echter geen verschil maken tussen een actieve of gepasseerde infectie.

Welke type antistof-testen zijn er?

De Complement Fixatie Test (CFT)

Dit is een erg ongevoelige test, die als het goed is vrijwel niet wordt toegepast in Nederland

Enzyme-Linked Immuno Sorbent Assay (ELISA)

De gevoeligheid van deze test is op de langere termijn niet goed. Een Nederlandse studie (Slot et al., 2014) laat zien dat na 2 tot 3 jaar al 67 % van de mensen niet meer te identificeren zijn.

ImmunoFluorescence Assay (IFA)

Dit is de meest gevoelige antistof-test voor Q-koorts. Dit is dan ook de huidige standaard in Nederland. De IFA wordt met name uitgevoerd door het Jeroen Bosch Ziekenhuis. U kunt hem ook bij Innatoss bestellen.

Directe detectie

Naast Q-detect en antistoffen kan in sommige gevallen ook directe detectie van de Coxiella bacterie gedaan worden. Dit is hard bewijs van een actieve infectie. Dit gebeurt met de PCR test. De PCR bepaling op slijm uit de luchtwegen heeft alleen toegevoegde waarde in het zeer acute stadium van de ziekte, bij een ziekteduur van minder dan 3 weken. Op dat moment kan de serologie (antistoftest) kan dan nog negatief zijn. Daarnaast kan een PCR bepaling op bloedplasma of weefsel zinvol zijn voor het aantonen van chronische Q-koorts.

Cellulaire test

Om cellulaire reactie op infecties te meten wordt een interferon-gamma release assay (IGRA) gebruikt. Voor Coxiella burnetii, de Q-koortsbacterie, is Q-detect™ de enige gecertificeerde cellulaire test voor die wereldwijd beschikbaar is. Q-detect meet de reacties van witte bloedcellen op Coxiella burnetii. De test is momenteel alleen voor onderzoeksdoeleinden beschikbaar en niet voor particuliere diagnostiek.